Obrzęk limfatyczny to przewlekłe schorzenie wynikające z zaburzeń w funkcjonowaniu układu limfatycznego. Jego głównym zadaniem jest transport chłonki (limfy), która przenosi zbędne produkty przemiany materii oraz wspiera układ odpornościowy. Kiedy układ limfatyczny przestaje działać prawidłowo, limfa gromadzi się w tkankach, powodując obrzęk. Schorzenie to dotyka przede wszystkim kończyn, ale może pojawić się w innych częściach ciała. W niniejszym artykule skupimy się na przyczynach, objawach i metodach leczenia obrzęku limfatycznego, zwłaszcza na znaczeniu prawidłowo dobranej kompresjoterapii.
Pierwotny i wtórny obrzęk limfatyczny
Obrzęk limfatyczny dzielimy na dwie kategorie: pierwotny i wtórny.
Pierwotny obrzęk limfatyczny jest wynikiem wrodzonych wad układu limfatycznego, takich jak niedorozwój lub nieprawidłowe funkcjonowanie naczyń limfatycznych. Może ujawniać się w różnych okresach życia – od dzieciństwa po dorosłość.
Obrzęk limfatyczny wrodzony– ujawnia się już od urodzenia.
Obrzęk limfatyczny wczesny – pojawia się przed 35. rokiem życia, zazwyczaj w okresie dojrzewania.
Obrzęk limfatyczny późny – występuje po 35. roku życia.
Wtórny obrzęk limfatyczny to wynik uszkodzenia układu limfatycznego z powodu zewnętrznych czynników, takich jak operacje chirurgiczne (szczególnie usunięcie węzłów chłonnych w leczeniu nowotworów), radioterapia, urazy czy infekcje np. róża goleni.
Objawy obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny zazwyczaj rozwija się stopniowo, a pierwszym jego objawem jest nienaturalne powiększenie kończyny lub innego obszaru ciała. Objawy mogą obejmować:
- Uczucie ciężkości lub napięcia w dotkniętej kończynie.
- Dółkowatość to charakterystyczny objaw obrzęku limfatycznego, szczególnie w jego wczesnych fazach. Objawia się tym, że po naciśnięciu skóry palcem w miejscu obrzęku pozostaje widoczne wgłębienie, które utrzymuje się przez kilka sekund lub dłużej. Jest to wynik zatrzymania płynów w tkankach, co powoduje ich miękkość i podatność na nacisk. W bardziej zaawansowanych stadiach obrzęku limfatycznego, skóra staje się twardsza i efekt dołkowatości może być mniej widoczny
- W miarę postępu choroby, skóra może stawać się twardsza, a pacjent jest bardziej podatny na infekcje skóry
Stopnie zaawansowania obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny rozwija się w kilku fazach:
Stopień 0 (faza utajona) – Uszkodzenie układu limfatycznego jest obecne, ale jeszcze nie pojawiły się widoczne objawy.
Stopień I (obrzęk odwracalny) – Obrzęk jest miękki, okresowy, ustępuje po uniesieniu kończyny. Ucisk pozostawia wgłębienie w skórze.
Stopień II (obrzęk nieodwracalny) – Obrzęk staje się stały, twardnieje, a zmiany w tkankach są bardziej trwałe. Uniesienie kończyny nie zmniejsza już obrzęku.
Stopień III – Dochodzi do znacznego pogrubienia skóry i deformacji kończyn, obrzęk staje się ciężki i bolesny.
Kompresjoterapia – kluczowa metoda leczenia
W leczeniu obrzęku limfatycznego kluczową rolę odgrywa kompresjoterapia, która polega na stosowaniu zewnętrznego ucisku w celu poprawy odpływu limfy i zmniejszenia obrzęku. Terapia ta składa się z dwóch głównych faz:
Faza I – faza redukcji obrzęku
W tej fazie celem jest maksymalne zmniejszenie obrzęku. Używa się wówczas specjalnych bandaży lub systemów adaptacyjnych. Ważne jest, aby produkt był dobrze dopasowany do potrzeb pacjenta. Stosowane w tej fazie produkty charakteryzują się wysokim poziomem elastyczności oraz możliwością regulacji siły ucisku. Do najczęściej stosowanych należą:
Bandaże kompresyjne – Bandażowanie jest jednym z podstawowych elementów leczenia w fazie redukcji. Stosuje się bandaże o niskiej elastyczności, które utrzymują stały ucisk nawet w spoczynku. W trakcie ruchu wywierają one zmienny ucisk, co pomaga aktywować przepływ limfy. Ważne jest, aby bandażowanie było wykonywane przez specjalistę, ponieważ niewłaściwe bandażowanie może pogorszyć stan obrzęku lub doprowadzić do uszkodzeń skóry.
Systemy adaptacyjne – To alternatywa dla bandaży, która oferuje łatwiejsze zakładanie i lepszą regulację siły ucisku. Produkty te są szczególnie polecane pacjentom, którzy mają trudności z samodzielnym zakładaniem bandaży, lub dla osób starszych, u których elastyczność skóry jest mniejsza.
Dobór odpowiedniego produktu w fazie I jest kluczowy, ponieważ zbyt niski lub zbyt wysoki poziom kompresji może nie przynieść oczekiwanych efektów. Bandażowanie powinno być stosowane regularnie, a efekty powinny być monitorowane przez lekarza lub fizjoterapeutę.
Faza II – faza utrzymania efektów
Po redukcji obrzęku, w fazie II, celem jest utrzymanie uzyskanych efektów. W tej fazie stosuje się odzież uciskową płaskodzianą.
Jest ona wykonywana na miarę i charakteryzuje się dużą elastycznością oraz możliwością dokładnego dopasowania do kształtu kończyny. Ważne jest, aby odzież uciskowa była odpowiednio dopasowana, ponieważ źle dobrany produkt może prowadzić do nawrotu obrzęku.
Odzież płaskodziana różni się od standardowej odzieży uciskowej, ponieważ jest produkowana w procesie płaskiego dziania, co pozwala na uzyskanie bardziej precyzyjnego ucisku i lepszej adaptacji do kształtu kończyny. Jest również bardziej wytrzymała i lepiej przystosowana do długotrwałego noszenia. Niezwykle ważne jest, aby odzież uciskowa była wymieniana co kilka miesięcy, ponieważ z czasem traci swoje właściwości.
Inne metody leczenia.
Inne metody wspomagające leczenie obrzęku limfatycznego
Oprócz kompresjoterapii, stosuje się również inne metody wspomagające leczenie obrzęku limfatycznego:
Manualny drenaż limfatyczny (MDL) – Jest to specjalistyczna technika masażu, która pomaga przemieszczać zalegającą limfę w kierunku zdrowych naczyń limfatycznych. Drenaż wykonywany jest przez wyszkolonego fizjoterapeutę i przynosi szczególnie dobre efekty w początkowych stadiach choroby.
Ćwiczenia fizyczne – Odpowiednio dobrane ćwiczenia poprawiają przepływ limfy poprzez poprawę funkcji pompy mięśniowej. Ważne jest, aby nie forsować organizmu i ćwiczyć w odzieży uciskowej, co zwiększa efektywność terapii.
Terapia farmakologiczna – W przypadku częstych infekcji skóry, takich jak zapalenie tkanki łącznej, stosuje się antybiotyki, które zapobiegają powikłaniom. Leki przeciwbólowe mogą być stosowane w przypadku znacznego dyskomfortu.
Dlaczego kompresjoterapia jest tak ważna?
Prawidłowo dobrana kompresjoterapia, zwłaszcza bandażowanie w I fazie leczenia oraz odzież uciskowa płaskodziana w II fazie, jest kluczowa w zapobieganiu postępowi obrzęku limfatycznego. Regularne stosowanie odpowiednich produktów uciskowych pozwala na kontrolowanie objawów choroby, zmniejsza ryzyko powikłań i poprawia jakość życia pacjenta. Dlatego tak ważne jest, aby pacjenci z obrzękiem limfatycznym pozostawali pod stałą opieką specjalistów, którzy dobiorą odpowiednie narzędzia do terapii.
Dr n. med. Wojciech Pasiak
Magister fizjoterapii