Anatomia i patologia żył
Naczynia żylne zbierają krew z powierzchownych struktur kończyny dolnej takich jak skóra, tkanka łączna, tkanka tłuszczowa i odprowadzają ją do znajdujących się w tkance podskórnej żył siateczkowatych. Te łączą się z żyłami większego kalibru, które dalej odprowadzają krew do żył łączących, do głównych żył powierzchownych czyli żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej i dalej do żył głębokich kończyny, żył biodrowych, żyły głównej dolnej do prawego przedsionka serca.
Żyły powierzchowne kończyn dolnych to system naczyń połączonych, patologia jednych żył wiąże się z patologią innych.
Jeżeli w żyłach powierzchownych dojdzie do osłabienia elastyczności ścian i uszkodzenia zastawek odwrócony zostaje kierunek przepływu krwi, następuje nieprawidłowy powrót krwi z kończyny dolnej do serca. Refluks / zastój krwi generuje nadciśnienie żylne, powoduje rozciągnięcie żył i ucieczkę części krwi z naczyń żylnych do tkanek goleni i stopy. Odgałęzienia niewydolnych żył odpiszczelowej i odstrzałkowej stopniowo zmieniają się w żylaki – podskórne kręte, poszerzone ponad 3mm żyły, które uwypuklają się ponad powierzchnię skóry, mają kształt wężowaty lub workowaty. Żylaki zazwyczaj zlokalizowane są na łydkach, rzadziej na udach.
W stanach mniej zaawansowanych niewydolność żylna ogranicza się tylko do żył podskórnych lub skórnych:
- Żyły siateczkowate – niebieskie podskórne żyły średnicy od 1 do 3mm układające się jak sama nazwa wskazuje w siatkę, zlokalizowane głównie na udach,
- Teleangiektazje – poszerzone czerwone naczynia skóry o średnicy od 0,1 do 0,4 mm
- Wenulektazje – poszerzone sinawe lub niebieskie naczynia skóry o średnicy od 0,4 do 1mm
Teleangiektazje i venulektazje pacjentki zwykle nazywają „pękającymi naczynkami” lub „pajączkami”. Występuję pojedynczo lub częściej w skupiskach przypominając miotełki, gałązki lub wybuch gwiazdy. Najczęściej pojawiają się na bocznych powierzchniach ud, na podudziach oraz w okolicy kostek.
W stanach zaawansowanej niewydolności żylnej towarzyszą żylakom.
Przewlekła niewydolność żylna
Przewlekła niewydolność żylna jest to zespół objawów i dolegliwości spowodowany nieprawidłowym przepływem krwi w układzie żylnym kończyn dolnych. Zazwyczaj pierwsze symptomy takie jak: uczucie ciężkich lub niespokojnych nóg, dyskomfort, nocne skurcze łydek, bóle, obrzęki stóp i okolicy kostek zauważalne początkowo wieczorami, są często bagatelizowane i nie kojarzone z chorobą żylną. Z czasem objawy te odczuwalne są po dłuższym staniu i siedzeniu w ciągu dnia, przybierają na sile w okresie upałów, przebywania w gorącym otoczeniu, podczas miesiączki, w trakcie terapii hormonalnej (antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza) lub w ciąży. Pojawiają się poszerzone pod skórą żyły siateczkowe, pajączki i początkowo niewielkie uwypuklające się ponad poziom skóry pierwsze żylaki. Jeżeli na tym etapie nie rozpocznie się działań profilaktycznych lub leczenia, zmiany te będą powiększać się tworząc mniej lub bardziej bolesne kręte zgrubienia żylakowate.
Nieestetycznym żylakom towarzyszą bóle, obrzęki, skurcze mięśni łydek, swędzenia. Nie leczona niewydolność żylna z biegiem lat pogłębia się i może prowadzić do poważnych powikłań: incydentów zakrzepowych oraz troficznych zmian skórnych goleni w okolicy kostek – brązowe przebarwienia, wypryski żylne, przewlekłe zapalenia skóry i tkanki podskórnej (lipodermatosclerosis), a w skrajnych przypadkach trudno gojące się owrzodzenia.
Przyczyny i profilaktyka żylaków
Istotą choroby żylakowej jest dysfunkcja naczyń żylnych prowadząca do podwyższenia ciśnienia w układzie żył powierzchownych, zaburzenia odpływu i zastoju krwi żylnej w kończynach.
Jakie są przyczyny powstawania przewlekłej choroby żylnej i jak jej zapobiegać?
- rodzinny charakter żylaków
Skłonności rodzinne do żylaków są najważniejszą, choć nie do końca zbadaną przyczyną żylaków. Dotychczas nie odnaleziono genu odpowiedzialnego za powstawanie żylaków kończyn dolnych, więc przewlekła choroba żylna nie może być uznana za chorobę genetyczną,ale 70% chorych na żylaki potwierdza ich rodzinny charakter – często córki i matki mają żylaki w tej samej np. lewej nodze i w tym samym wieku. - wiek, płeć
Częstość występowania żylaków kończyn dolnych wzrasta z wiekiem. Według różnych autorów w krajach uprzemysłowionych częstość występowania przewlekłej choroby żylnej wśród dorosłych mężczyzn wynosi 10–23%, wśród kobiet – 30-40%. W grupie chorych 60–70-letnich rośnie do 30–60% badanych. Częściej chorują kobiety i osoby wysokie.
Choć problemy z żylakami zazwyczaj dotyczą osób w średnim i starszym wieku, coraz częściej do gabinetów lekarskichzgłaszają się osoby młode. Coraz częściej zdarza się, że leczenia zabiegowego wymagają osoby już w wieku 15-16 lat.
Wzrasta świadomość społeczeństwa – teleangiektazje (pajączki) lub niewielkie żylaki przestają być traktowane tylko jako defekt kosmetyczny, ale jako objaw choroby. Wczesna wizyta u lekarza specjalisty pozwala na przejęcie kontroli nad zaczynającą się chorobą żylakową - nadwaga, prawidłowe odżywianie
Otyłość, obecnie niestety coraz bardziej powszechna również wśród młodych ludzi, pozornie wydaje się być bez znaczenia w powstawaniu żylaków, alekto ma chociaż 10 kg nadwagijest podatny na wieczorne obrzęki goleni i stóp, które są oznaką upośledzonego krążenia żylno-limfatycznego. Zwiększona ilość tkanki tłuszczowej nóg to jednocześnie więcej żył powierzchownych, które z czasem poszerzają się i przekształcają w żylaki.
Już do wczesnego dzieciństwa warto zwrócić uwagę na właściwe nawyki żywieniowe – regularne spożywanie posiłków, ograniczenie w diecie węglowodanów i tłuszczów zwierzęcych, na rzecz pokarmów bogatych w błonnik, witaminy B, E, PP i krzem. - praca siedząca / stojąca
Nie mamy wpływu na nasze pochodzenie, ale w rodzinach obciążonych chorobą żylakową, młodych ludzi powinno się ukierunkować na zawody nie wymagające dźwigania dużych ciężarów (aby nie obciążać zastawek żylnych) lub długiego stania i siedzenia(ograniczenie działania łydkowej pompy mięśniowej i zaleganie krwi w kończynach).
W miarę możliwości należy zadbać o swoje stanowisko pracy – krzesło / fotel powinno mieć pochylone oparcie, pod stopami powinien być podnóżek, aby nie siedzieć z kolanami zgiętymi pod kątem 90 stopni. Osoby długo siedzące, a zwłaszcza długo stojące, powinny od czasu do czasu przespacerować się, a przynajmniej okresowo napinać mięśnie goleni prostujące i zginające stopy (każdy taki ruch przesuwa około 40ml krwi i chłonki w kierunku serca). Bardzo dobre efekty daje stosowanie pończoch lub podkolanówek medycznych ze stopniowanym uciskiem. - aktywność ruchowa, zdrowy tryb życia
Poruszanie nogami, a naukowo mówiąc regularna aktywacja łydkowej pompy mięśniowej jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki przeciwżylakowej. Każdy rodzaj ruchu jest korzystny: spacery, nordic walking, piesze wycieczki, narciarstwo biegowe, pływanie, jazda na rowerze, gimnastyka, rekreacyjne uprawianie różnych sportów z wyjątkiem sportów siłowych (ćwiczeń na bezdechu). Istotna jest systematyczność np. półgodzinny spacer 2-3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie. Bycie „fitness” oczywiście wyklucza nałogi, przede wszystkim palenie tytoniu. - odpoczynek
Zamiast siedzenia na nodze lub z podkurczonymi nogami, co lubią zwłaszcza kobiety,powinniśmy odpoczywać na leżącoz nogami uniesionymi minimum 15-20cm ponad poziom serca. Podobna pozycja jest zalecana podczas snu.
Gdy wracamy po całym dniu pracy do domu z bolącymi, ciężkimi nogami, zwłaszcza w upalne dni, przed przystąpieniem do domowych obowiązków warto znaleźć chwilę dla siebie:naprzemienny chłodny i zimny silny natrysk od stóp w kierunku ud i kilka minut odpoczynku z wysoko uniesionymi nogami przyniesie o wiele większą ulgę niż tabletki lub żele reklamowane w TV i czasopismach. - nadmierne ciepło
Rozwojowi niewydolności żylnej sprzyja opalanie się w pełnym słońcu, gorące kąpiele w wannie, częste korzystanie z sauny i solarium. Wysoka temperatura powoduje rozszerzanie się łożyska naczyniowego w skórze i tkance podskórnej. Z czasem naczynia skórne ulegają trwałemu poszerzeniu.
Gorące kąpiele w wannie, warto zamienić na kąpiele pod prysznicem zakończone chłodnym silnym natryskiem od stóp w kierunku ud – działanie zimnej wody na skórę poprawia tonus żylny. Saunia i solarium ? … proponuję niezbyt często i z należytym rozsądkiem. - wysokie obcasy
Standardowe chodzenie polega na stawianiu stopy na pięcie i później na palcach, co powoduje miarowe skurcze i rozkurcze mięśni łydek (pompa mięśniowa)
Chodzenie na wysokich obcasach zmienia biomechanikę choduz „normalnego”, na chód „ptasi”w którym ograniczenie ruchomości stawu skokowego i stawów stopy upośledza pracę mięśni łydek.
Dla pań którym trudno jest zredukować obcasy do zalecanej wysokości 3-5cm, rozwiązaniem są pończochy lub rajstopy o podwyższonej elastyczności 70 – 100DEN, a najlepiej 140 DEN. Takich wyrobów jest coraz większy wybór i mają one na prawdę estetyczny wygląd. - ciąża, hormony
Wiele pań zauważa, że bóle, skurcze, ociężałość nóg pojawiają lub nasilają się przed miesiączką lub podczas przyjmowania leków hormonalnych Często panie twierdzą, że antykoncepcja popsuła wygląd ich nóg, bo pajączki zaczęły pojawiać się w zastraszającym tempie. Dzieje się tak ponieważ estrogeny i progesteron osłabiają elastyczność ścian żylnych i sprzyjają ich poszerzaniu się. W ciąży na rozwój żylaków prócz zmian hormonalnych, dodatkowo wpływa utrudniony odpływ żylny z kończyn spowodowany uciskiem ciężarnej macicy na naczynia biodrowe.
Profilaktyka w tych sytuacjach to przede wszystkim stosowanie pończoch medycznych ze stopniowanym uciskiem,leki flebotropowe, aktywność fizyczna oraz odpoczynek z uniesionymi kończynami. W niektórych przypadkach konieczna może być zmiana metody antykoncepcji. - żylaki wtórne
Jest grupa pacjentów u których żylaki powstają po przebytej w przeszłości zakrzepicy żył głębokich. U takich chorych istnieje pozakrzepowa niewydolność żył głębokich i wtórnie rozwijają się żylaki. W takich przypadkach leczenie zabiegowe żylaków nie przyniesie oczekiwanych rezultatów lub wręcz może być p/wskazane. Dlatego bardzo ważne jest zapobieganie żylnej chorobie zakrzepowo – zatorowej szczególnie u osób w różny sposób unieruchomionych – w opatrunkach gipsowych, w okresie pooperacyjnym lub podczas wielogodzinnego lotu samolotem.
Jeżeli doszło do zakrzepicy żył głębokich prócz farmakologicznego leczenia p/zakrzepowego bardzo ważna jest kompresjoterapia – stosowanie pończoch medycznych ze stopniowanym uciskiem ) przez okres dwóch lat, a w niektórych przypadkach do końca życia. W istotny sposób zapobiega to rozwojowi wtórnych żylaków.
Wyeliminowanie czynników ryzyka przewlekłej choroby żylakowej nie zawsze się udaje. Na regularną zwiększoną aktywność ruchową zwykle nie ma czasu lub ochoty, zrezygnowanie z wysokich obcasów, czy antykoncepcji bywa niemożliwe. Najłatwiej jest sięgnąć po tabletki, maści lub żele, jednak ich skuteczność budzi zastrzeżenia. Leki nie eliminują choroby czyli żylaków i pajączków żylnych, mogą jedynie w mniejszym lub większym stopniu złagodzić dolegliwości przewlekłej choroby żylnej i dać okresową subiektywną poprawę.
Ponieważ panie na co dzień chodzą w rajstopach lub pończochach, najmniej kłopotliwą, ale jednocześnie bardzo skuteczną metodą profilaktyki niewydolności żylnej jest stosowanie medycznych wyrobów ze stopniowanym zmiennym uciskiem czyli kompresjoterapia.
Kompresjoterapia
Kompresjoterapia to metoda profilaktyki i leczenia niewydolności żylnej i limfatycznej. Polega ona na wytworzeniu za pomocą bandaży elastycznych lub wyrobów uciskowych (pończoch, podkolanówek) kontrolowanego ucisku na kończynę – większego w okolicach stawu skokowego lub nadgarstka i niższego w okolicy goleni i uda lub przedramienia i ramienia. Wytworzone w ten sposób ciśnienie korzystnie oddziaływuje na kończynę – poprzez usprawnienie pompy mięśniowej goleni poprawia krążenie żylne i limfatyczne, zapobiega obrzękowi, likwiduje dolegliwości bólowe i i ewidentnie poprawiają jakość życia.
Kompresjoterapia ma zastosowanie min.:
- w profilaktyce i leczeniu niewydolności żylnej w pierwotnych i wtórnych żylakach,
- w profilaktyce obrzęków w ciąży,
- w leczeniu zakrzepicy żył głębokich i powierzchownych,
- w leczeniu owrzodzenia żylnego goleni,
- w zwalczaniu obrzęków pooperacyjnych, pourazowych i powstałych w następstwie unieruchomienia kończyn,
- jako profilaktyka przeciwzakrzepowa w okresie okołooperacyjnym, okołoporodowym,
- jako niezbędna terapia uzupełniająca w leczeniu zabiegowym żylaków.
W wybranych przypadkach stosuje się bandaże elastyczne, zazwyczaj o krótkim naciągu. Jeżeli jest to możliwe dużo wygodniejszą formą kompresjoterapii są podkolanówki, pończochy i rajstopy. Stosuje się różne klasy ucisku w zależności od stopnia zaawansowania schorzenia. Wyroby typowo profilaktyczne o elastyczności 70 – 100DEN można kupować samodzielnie w „zwykłych” sklepach. O konieczności stosowania I stopnia (140DEN), a zwłaszcza II stopnia (360DEN) decyduje lekarz specjalista. Obecnie wybór pończoch medycznych jest duży, aby ich noszenie było komfortowe ważna jest jakość tych wyrobów i prawidłowe dobranie rozmiaru (mierzenie obwodów kończyn powinno odbywać się w godzinach porannych).