Zakrzepica żył głębokich (ZŻG) to stan, w którym wewnątrz żyły – najczęściej w obrębie kończyn dolnych – tworzy się skrzeplina, prowadząca do utrudnienia lub całkowitego zablokowania przepływu krwi. Choć może rozwijać się bezobjawowo, jej konsekwencje bywają poważne – szczególnie gdy dojdzie do oderwania skrzepliny i zatorowości płucnej. W profilaktyce zakrzepicy ogromne znaczenie ma identyfikacja czynników ryzyka i podjęcie odpowiednich działań, zanim pojawią się pierwsze objawy.
Jak powstają zakrzepy?
Do powstania zakrzepicy prowadzi zaburzenie równowagi między płynnością krwi a jej zdolnością do krzepnięcia. Utrudniony odpływ żylny, uszkodzenie ściany naczynia i nadmierna aktywność układu krzepnięcia — to tzw. triada Virchowa, która opisuje trzy podstawowe czynniki ryzyka. Gdy choć jeden z nich zostaje zaburzony, zwiększa się ryzyko formowania zakrzepów.
Początkowo zakrzep może nie powodować żadnych objawów. W miarę powiększania się zmiany, pojawiają się uczucie ciężkości nóg, ból, obrzęk, zaczerwienienie lub ocieplenie kończyny. W przypadku niepodjęcia leczenia, skrzeplina może się przemieścić i spowodować zator w tętnicy płucnej.
Czynniki zwiększające ryzyko zakrzepicy
Zakrzepica może rozwinąć się u każdej osoby, jednak pewne okoliczności zwiększają jej prawdopodobieństwo. Do najistotniejszych należą: długotrwałe unieruchomienie (np. po operacji lub w wyniku choroby), ciąża i połóg, choroby przewlekłe, nowotwory, długie podróże oraz predyspozycje genetyczne. Ryzyko rośnie również wraz z wiekiem — zwłaszcza po 40. roku życia — oraz przy obecności takich czynników jak otyłość czy żylaki.
To, co istotne, to fakt, że ryzyko może się kumulować. Przykładowo, kobieta w ciąży z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku zakrzepicy i ograniczoną mobilnością może wymagać zupełnie innego podejścia niż osoba zdrowa w tym samym wieku. Dlatego strategia profilaktyczna powinna być zawsze dostosowana indywidualnie.
Jakie działania profilaktyczne warto wdrożyć?
W profilaktyce zakrzepicy wyróżnia się dwa poziomy działań: ogólne, które można stosować w populacji niskiego ryzyka, oraz specjalistyczne – przeznaczone dla osób w grupie podwyższonego ryzyka.
Zalecenia ogólne dla każdego:
- Utrzymuj codzienną aktywność fizyczną — regularny ruch pobudza tzw. „pompę mięśniową” nóg i wspiera krążenie.
- Unikaj długiego siedzenia lub stania bez przerwy – wstawaj co godzinę, wykonuj proste ćwiczenia angażujące kończyny dolne.
- Pij odpowiednią ilość wody, szczególnie podczas podróży lub upałów – odwodnienie zwiększa lepkość krwi.
- Utrzymuj prawidłową masę ciała i ogranicz spożycie produktów nasilających stan zapalny.
- Nie pal tytoniu i ogranicz spożywanie alkoholu – obie substancje mogą pogarszać funkcję naczyń krwionośnych.
Warto podkreślić, że skuteczność profilaktyki rośnie, gdy działania te stają się elementem codziennego stylu życia, a nie jednorazowym epizodem.
Świadoma profilaktyka to realna ochrona przed zakrzepicą
Zakrzepica żylna nie jest problemem, który dotyczy wyłącznie osób starszych czy hospitalizowanych. Współczesny tryb życia – siedzący, z ograniczoną aktywnością i długimi okresami bez ruchu – sprawia, że zagrożenie może dotyczyć znacznie szerszej grupy. Warto więc spojrzeć na profilaktykę nie jako reakcję na chorobę, ale jako codzienną praktykę, której celem jest ochrona zdrowia naczyń i krążenia.
Znajomość własnych czynników ryzyka oraz wdrożenie prostych, konsekwentnych działań profilaktycznych może znacząco ograniczyć prawdopodobieństwo wystąpienia ZŻG. W sytuacjach podwyższonego ryzyka — takich jak operacje, ciąża czy podróże — konsultacja z lekarzem w sprawie odpowiednich środków zapobiegawczych pozostaje kluczowym elementem troski o zdrowie.